Türkiye Çocuk Kitabı Okuma Alışkanlıkları Araştırması

Sabri Ülker Vakfı tarafından 2023 yılında gerçekleştirilen “Türkiye Çocuk Kitabı Okuma Alışkanlıkları Araştırması”, Türkiye'deki çocukların kitabı okuma alışkanlıklarını ve tercihlerini anlamayı hedeflemektedir. Bu araştırma çocuk sahibi bireylerle yapılacak iletişimde kullanılacak doğru ton ve önemli noktaları belirlemeyi amaçlamaktadır. Araştırmada, 3-10 yaş arası çocukların kitap okuma alışkanlıkları, ebeveynlerin kitap okuma alışkanlıkları, kitap satın alma alışkanlıkları ve Sabri Ülker Vakfı’nın bilinirliği gibi konularda detaylı bilgi edinilmiştir.

Araştırma, Türkiye genelinde temsili 13 ilde 3-10 yaş arası çocuğu olan ve 20-55 yaş arası kitap okuyan veya çocuklarına kitap okuyan 309 anne ile görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Araştırmaya göre, çocukların çoğunluğunun kitap okumayı sevmekte, ebeveynleri kitap okuyan çocuklar kitap okuma alışkanlığı kazanmaya daha yatkın olmakta ve sesli kitaplar ile e-kitaplar çocuklar tarafından yaygın olarak tercih edilmektedir.

Araştırma sonuçlarına göre, çocuklar sesli kitap ve e-kitaplara eskiye göre çok daha alışıktır ve aileler kitap fiyatlarını zorlayıcı bulmaktadır. Aylık ortalama 180 TL’nin çocuk kitabına ayrıldığını gösteren araştırma, önemli bir yüzdelik dilimin kitapları satın almak yerine değiş tokuş veya ödünç yoluyla kitap edindiğini ortaya koymaktadır. 6-10 yaş arası okuma yazma bilen çocukların hepsi kitap okurken, 3-5 yaş arası çocuğu olan annelerin %97’si, 6-10 yaş arası çocuğu olanların ise %72’si çocuklarına kitap okuduklarını belirtmektedir.

Araştırmanın diğer sonuçlarına göre;

• Kitap okuyan çocukların %86’sı haftada en az 3 gün kitap okumakta, %80’i kitap okumaktan keyif aldığını belirtmektedir. 6-10 yaşındaki erkek çocuklar arasında az da olsa keyif almadığını belirtenler mevcut olup, keyif almama sebepleri arasında okumayı sevmeme, sıkılma ve oyun oynamayı tercih etme yer almaktadır. Kitap okuyan çocuklar, kendi istedikleri zamanı seçerek ya da gece yatmadan önce kitap okumaktadır.
• Görüşülen annelerin %83’ü çocuklarına kitap okuduklarını belirtmektedir; özellikle 3-5 yaş arası henüz okuma yazma bilmeyen çocukları olan anneler arasında bu oran %97’ye yükselmektedir. Anneler, çocuklarına daha çok gece yatmadan önce kitap okumaktadır.
• Çocuklarının %91’inin kendilerine kitap okunmasından keyif aldığı belirtmektedir; 3-5 yaş arası kız çocuklarında ve 6-10 yaş arası çocuklarda keyif almanın daha yüksek olduğu görülmektedir. Keyif alma nedenleri arasında kitap okumanın anne ve çocuğun birlikte yaptığı bir aktivite olarak sevilmesi, çocukların dinlemeyi ve annelerin okurken yaptıkları vurgulamaları sevmesi yer almaktadır. Kitap okuma, anne ve çocukların birlikte yaptığı bir aktivite olarak önem taşımaktadır. Annelerin %73’ü haftada en az 3 gün çocuklarına kitap okuduklarını, kız çocuklarının kendilerine kitap okunurken erkek çocuklara kıyasla daha fazla konsantre olduklarını belirtmektedir.
• En fazla keyif alınan kitap türleri okul öncesi masal / hikâye kitapları ile resimli kitaplar ve okul çağı hikaye öykü kitapları olarak belirtilmektedir Çıkartmalı hareketli kitaplar 3-5 yaş grubunda daha fazla okunurken, çizgi roman, bilim / etkinlik kitapları 6-10 yaş grubunda daha fazla okunmaktadır. Şiir kitapları ve Türk klasikleri ise 3-10 yaş grubu çocuklarda daha az tercih edilen kitaplar arasında yer almaktadır.
• Kitap seçerken 3-5 yaş çocuğu olan anneler daha çok kitaptaki görsellere bakarken, 6-10 yaş arası çocuk anneleri ise kitabın konusuna daha çok önem verdiklerini belirtmektedir.
• Görüşülen annelerin %82’si kitapları online, %72’si ise fiziksel olarak gidip görerek çocuklarına kitap satın aldıklarını belirtmektedir. 6- 10 yaş arası çocuğu olan anneler hem kendi arkadaşları hem de okuldaki diğer velilerle daha fazla kitap değiş tokuşu yaptıklarını belirtmektedir. Okula gitme oranı arttıkça ve çocuklar ile ailelerin birbirleriyle olan etkileşimi arttıkça kitap ödünç alma verme oranlarının arttığı görülmektedir.
• Fiziksel olarak kitap satın alanlar, bizzat kitapları ve o anda fiziksel alanlarda sunulan indirim ve kampanyaları görebilmek için farklı mağazalara ya da marketlere giderek çocuklarına kitap satın aldıklarını belirtmektedir. En fazla kitap satın alınan yerler D&R, farklı kırtasiyeler olarak belirtilmektedir. A101, BİM ve ŞOK gibi indirim marketlerinden 3-5 yaş çocuklar için daha fazla kitap satın alımı yapıldığı belirtilmektedir.
• Online kitap satın alma motivasyonlarının başında, fiziksel ortamlarda da olduğu gibi, indirim / kampanyalardan faydalanmak gelmektedir. Fiyatların ve seçeneklerin fazla olması da online kitap satın almaya yönlendiren etkenlerdendir.  Online kitap alımda Trendyol, Hepsiburada gibi büyük e–ticaret siteleri yoğun olarak kullanılmaktadır.
• 3-5 yaş arası çocuğu olanlar, çocuklar kitapları okuduktan sonra sakladıklarını daha çok belirtirken, kitap ödünç alıp verme (hem arkadaş, hem de ihtiyaç sahiplerine) 6-10 yaş arası çocuklarda daha fazladır. Kitap okumaya başladıkça değişen zevkler ve içerikler, ebeveynleri çocukları için yeni arayışlara daha fazla yönlendirmektedir.
• %20’lik bir kesim 2. el kitap aldığını belirtirken, %21’lik bir kesim de çocuklarının okudukları kitapları 2. el kitap satan yerlerden sattığını belirtmektedir. Dolap ve Letgo uygulamaları bu işlem için en fazla tercih edilen platformlar olarak belirtilmektedir.
• Çocuklara sesli kitap dinletme oranı %45 olup, özellikle 3-5 yaş arası çocuklarda bu oran %70 ile çok daha yüksek görülmektedir. Çocukların vurgulamaları ve ses tonu değişiklikleri ile kitap okunmasını sevmesi, çocukların sesli kitaplara yönelmesinde önemli bir etken olarak değerlendirilmektedir. YouTube, sesli kitap dinletmede en fazla kullanılan platform olarak ilk sırada yer almaktadır.
• E-kitap okuma / okutma oranı %37 olarak belirtilmektedir. Telefon ve tablet bu anlamda en fazla kullanılan cihazlar olarak öne çıkmaktadır.
• Kitap edinilirken en fazla kullanılan bilgi kaynakları okuldaki öğretmenler ve diğer anneler / arkadaşlar olarak belirtilmektedir. Diğer ebeveynlerle / arkadaşlarla olan etkileşim okula gitme ile arttıkça, bizzat deneyimlerin ve fikirlerin paylaşımı da artmaktadır (6-10 yaş arası çocuk annelerinde bu oranın daha da yüksek olduğu görülmektedir). 3-5 yaş arası çocuk annelerinde internet üzerinden araştırma yapma ve bilgi toplama oranı daha yüksektir.
• Sabri Ülker Vakfı Yayınları’nı bilenlerin oranı %37; Sabri Ülker Vakfı Yayınları’ndan kitap satın alanların oranı ise %13 olarak belirtilmektedir.

Bu araştırma, Türkiye’deki çocuk kitapları okuma alışkanlıkları ve ebeveynlerin rolünü daha iyi anlamamıza olanak tanımaktadır. Ebeveynlerin çocuklarına kitap okuma alışkanlıkları kazandırmada ne denli etkili olduğu ve çocukların dijital okuma yöntemlerine olan ilgisi, kitap dünyasının evriminde önemli göstergeler sunmaktadır.